Αιμομειξία, ομοφυλοφιλία, τρανσέξουαλ, αντρικό γυμνό, ερωτικό τρίο. Ποτέ μέχρι σήμερα, το ελληνικό σινεμά δεν στράφηκε τόσο ανοιχτά και απενοχοποιημένα στην εξερεύνηση της σεξουαλικότητας. Είναι ενδεικτικό πως στο τελευταίο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης τρεις ταινίες είχαν ως ηρωα έναν ομοφυλόφιλο.
Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι βέβαια η «Στρέλλα» του Π. Κούτρα: ο άρτι αποφυλακισμένος ήρωας «πέφτει» πάνω σε μια τρανσέξουαλ και όταν την ερωτεύεται μαθαίνει πως πρόκειται για τον γιο του. Θα μπορούσε να είναι το θέμα μιας γκέι σαπουνόπερας. Ομως ο Κούτρας κατάφερε με χιούμορ, ευρηματικότητα και αφοπλιστική ανθρωπιά να μας πείσει. Και έφτασε μέχρι το Βερολίνο, βγάζοντας τη γλώσσα στον πρότερο «έντιμο βίο» τού καθωσπρέπει ελληνικού σινεμά.
«Μιλάμε πλέον μια νέα γλώσσα», επισημαίνει ο ίδιος. «Γιατί βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας νέας εποχής. Φεύγουμε σιγά σιγά ως κοινωνία από τη μικροαστική ελληνορθόδοξη δικτατορία, ενώ ταυτόχρονα διανύουμε μια περίοδο βαθιάς κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Η ελληνική κοινωνία ήταν πάντα τρομερά πουριτανική και άκρως υποκριτική. Εχετε δει ποτέ κανέναν να βγαίνει στην τηλεόραση και να δηλώνει άθεος; Είναι τρελό, αλλά μάλλον έχουμε το μόνο Κομμουνιστικό Κόμμα που προσεύχεται!».
Αυτή η εμμονή των νέων ελλήνων κινηματογραφιστών στις ακραίες ερωτικές συμπεριφορές δεν κρύβει κάποια ηδονοβλεπτική διάθεση. Στην πλειονότητά τους κάνουν το δικό τους σχόλιο για την ελληνική οικογένεια. Εδώ η απογύμνωση ταυτίζεται με την απομυθοποίηση...
Στη «Χώρα προέλευσης» του Σ. Τζουμέρκα, που διατρέχει τρεις γενιές, η ηρωίδα έχει σχέση με τον θετό αδερφό της, που στην πραγματικότητα είναι ο ξάδερφός της. Ταυτόχρονα, εμφανίζεται ερωτευμένος μαζί της και ο άλλος ξάδερφός της, ένα «αγρίμι» μεγαλωμένο με μια ψυχωτική μάνα. Και βέβαια, στον βραβευμένο στις Κάνες «Κυνόδοντα» του Γ. Λάνθιμου, ο έγκλειστος ήρωας συνευρίσκεται τακτικά με -αμειβόμενη από τον πατέρα του- επισκέπτρια από τον «έξω κόσμο». Γρήγορα την αντικαθιστά η αδερφή του...
Με το θέμα της αιμομειξίας στην επαρχία είχε καταπιαστεί νωρίτερα ο Κ. Ζάππας στις «Μικρές Ελευθερίες» (μια συμπαραγωγή του Λαρς Φον Τρίερ): ο πατέρας-αφέντης έχει σεξουαλικές σχέσεις με την κόρη του δημιουργώντας ένα τόσο νοσηρό κλίμα στα παιδιά του, ώστε, μοιραία, αυτά στρέφονται το ένα στο άλλο: τα βλέπουμε ολόγυμνα στο μπάνιο, αλλά η σκηνή είναι περισσότερο σπαρακτική παρά σοκαριστική. Στη νέα ταινία του Ζάππα, την «Ανταρσία της Κόκκινης Μαρίας», ήρωας είναι ένας πρώην τρομοκράτης που εκπορνεύεται και ντύνεται γυναίκα...
Σύμφωνα με τη Μαρία Κομνηνού, που διδάσκει ζητήματα φύλου στο σινεμά (Πανεπιστήμιο Αθηνών-Τμήμα Επικοινωνίας), «την τελευταία τριετία παρατηρήσαμε στο σινεμά μια στροφή στις πιο ακραίες εκφράσεις της κρίσης της δυσλειτουργικής οικογένειας που λειτουργεί ως μεταφορά για την ευρύτερη κρίση των θεσμών της ελληνικής κοινωνίας. Με τον ίδιο τρόπο που ο Σοφοκλής χρησιμοποιούσε τον μύθο του Οιδίποδα για να καταγγείλει την κρίση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας...».
Στο τέλος της «Στρέλλας», ο Κούτρας παρουσιάζει μια αντισυμβατική, «οικογενειακή» σύναξη με την τρανσέξουαλ ηρωίδα του, τον πατέρα-εραστή της, έναν πρώην συγκρατούμενό του, έναν μετανάστη κι ένα μωρό! «Σίγουρα ό,τι περιγράφω δεν είναι κάτι που συμβαίνει καθημερινά. Ομως μια οικογένεια δεν είναι πλέον αναγκαστικά το τυπικό μοντέλο».
Ενα άλλο στοιχείο που κυριαρχεί σε πολλές νέες ταινίες είναι η εσκεμμένη έλλειψη αισθησιασμού. Στον «Κυνόδοντα», το σεξ εμφανίζεται σαν μια εντελώς μηχανική διαδικασία σωματικής εκτόνωσης, που όμως μετατρέπεται σε βασανιστήριο όταν γίνεται αιμομεικτική. Αλλά και στο «Attenberg» της Α. Τσαγγάρη, που βραβεύτηκε στη Βενετία, ο τρόπος που η ηρωίδα μυείται από τη φίλη της στο σεξ θυμίζει τα ντοκιμαντέρ με ζώα που παρακολουθεί μανιωδώς η κοπέλα. Το «εκπαιδευτικό» φιλί μεταξύ των δύο ηρωίδων, η μετέπειτα κουβέντα τους με θέμα τις «πουτσιές» και οι πρώτες αδέξιες ερωτικές εμπειρίες του κοριτσιού αντιμετωπίζουν το σεξ με τρόπο εντελώς «κλινικό». Κι εδώ παρουσιάζεται ένα εντελώς αντισυμβατικό μοντέλο μονογονεϊκής οικογένειας: το κορίτσι μιλά ανοιχτά με τον ετοιμοθάνατο μπαμπά του για το σεξ.
Στο εικαστικά πανέμορφο παραμύθι εποχής «Μαύρο Λιβάδι» του Β. Μαρινάκη, η μοναχή προκύπτει μοναχός, αλλ' αυτό δεν πτοεί τον γενίτσαρο που την ερωτεύεται. Γιατί όμως τέτοιες σεναριακές ακρότητες; «Για να επικοινωνήσεις πλέον με το κοινό», εξηγεί ο Β. Μαρινάκης, «χρειάζεται να το κάνεις με μια γροθιά. Είναι πια τέτοια η ροή πληροφοριών, συγκινήσεων και ιδεών που ο θεατής αναισθητοποιείται λίγο. Επιλέγουμε λοιπόν ακραία θέματα για να σπάσουμε το μπετόν. Πρόσφατα είδα την ταινία του Απιτσατπόνγκ Βιρασεθακούλ: μια γυναίκα κάνει έρωτα με ένα ψάρι. Κι όμως είναι μια πολύ συγκινητική ταινία».
Παλιότερα γυρίζονταν περισσότερο κοινωνικές ή πολιτικές ταινίες. «Ναι, αλλά σήμερα οι ιδεολογίες έχουν καταρρεύσει. Η μόνη θέση της γενιάς μας είναι η αντίδραση στα πάντα. Κι όταν ως νέος δεν ξέρεις πού να πατήσεις, φυσικό είναι να στραφείς στις βασικές αρχετυπικές επιθυμίες, στα ζωώδη ένστικτα. Σήμερα, επιδιώκουμε καριέρα, πάμε για καφέ αλλά έχουμε ξεχάσει να μυρίζουμε τον αέρα, να ορμάμε...»
«Γιατί επιτρέπεται να δείχνει η τηλεόραση να σφαγιάζεται κόσμος με πολυβόλο αλλά είναι ανάρμοστο να δείξεις ένα πέος;» αναρωτιέται. «Πόσω μάλλον που σήμερα τα πρότυπα του άνδρα και της γυναίκας έχουν κλονιστεί. Υπάρχει ένα ανακάτεμα».
Το «Μέσα στο δάσος» του Α. Φραντζή είναι άλλο ένα πανσεξουαλικό παραμύθι μέσα στη φύση, αλλά αυτό καταλήγει σε τρίο. Υπάρχει μάλιστα μια σκηνή όπου ένας γυμνός άνδρας αυτοϊκανοποιείται παρέα με έναν άλλο, μέσα σε ένα εγκαταλειμμένο εκκλησάκι. Οπως μας είπε ο Φραντζής, δεν είχε στόχο να προκαλέσει την Εκκλησία, αλλά «να αντιπαραβάλει τη θρησκευτική έκσταση με την ερωτική έκσταση».
Η σχέση θρησκείας-σεξουαλικότητας θίγεται και αλλού. Το «Μαύρο Λιβάδι» διαδραματίζεται σε ένα μοναστήρι όπου ένα αγόρι εξαναγκάζεται με το ζόρι να μεγαλώσει σαν κορίτσι. Στην δε ταινία «Από θαύμα» του Κύπριου Μαρίνου Καρτίκκη που είδαμε πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη, πίστη και ομοφυλοφιλία πάνε μαζί: ο ήρωας είναι ένας νεαρός θεολόγος που διδάσκει σε σχολείο και προβληματίζεται για μια θαυματουργή εικόνα που υποτίθεται πως δακρύζει. Αλλά στον ελεύθερο χρόνο του «ψωνίζεται» στο πάρκο με άγνωστους...
Το μοτίβο αναζήτησης συντρόφων στο πάρκο από ομοφυλόφιλους άνδρες επανέρχεται σε δύο ακόμα ταινίες που είδαμε στο φεστιβάλ: στον «Ξεναγό» του Ζαχαρία Μαυροειδή και στο «Canal d'amour» του Κώστα Νταντινάκη. Ο ήρωας του τελευταίου απορρίπτει μια σχετική πρόταση («Τι; Σαν τα ζώα;») και βρίσκει έναν μέντορα στο πρόσωπο ενός ηλικιωμένου αμερικάνου γκέι -λάτρη του Καβάφη.
Οσο για τον ξεναγό ήρωα του Μαυροειδή, βγαίνει από μια μακροχρόνια σχέση με μια κοπέλα και δυσκολεύεται να παραδεχτεί τις ομοφυλοφιλικές του τάσεις. Κι όταν καταλήγει με έναν άγνωστο σε ένα αυτοκίνητο, αδυνατεί να ανταποκριθεί. Αναζητά κάτι πιο ουσιαστικό. Μόνο που δεν ξέρει πού θα το βρει.
Ο Ζαχαρίας Μαυροειδής δηλώνει γκέι ακτιβιστής -γράφει μάλιστα στο γκέι διαδικτυακό περιοδικό 10percent.gr. «Η γενιά πριν το Ιντερνετ συνήθιζε να απωθεί τις ομοφυλοφιλικές της τάσεις», λέει. «Σήμερα τα πράγματα άλλαξαν: οι έφηβοι έχουν πρόσβαση σε έναν τεράστιο όγκο πληροφόρησης. Βλέπουν ότι υπάρχουν κι άλλοι σαν κι αυτούς. Το κράτος μας είναι πολύ ομοφοβικό», υποστηρίζει. «Πάρτε τις καταδικαστικές αποφάσεις του ΕΣΡ για τη συνέντευξη με την τρανς της "Στρέλλας" η το φιλί του Παπακαλιάτη. Πιστεύετε πως το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου θα ασχολιόταν με την ταινία του Κούτρα, αν δεν είχε πάει στο Βερολίνο; Δεν υπάρχει σεξουαλική εκπαίδευση και οι παπάδες συνεχίζουν τα κηρύγματα μίσους χωρίς την επέμβαση του κράτους. Ακόμα και το σύμφωνο συμβίωσης που θεσμοθετήθηκε επί Ν.Δ. αναφέρει ρητά πως δεν συμπεριλαμβάνει τα ομόφυλα ζευγάρια».
Γιατί όμως, ειδικά σήμερα γίνονται τόσο πολλές τέτοιες ταινίες; «Κατ' αρχήν είναι πιο εύκολο πια να κάνεις ταινίες με την ψηφιακή κάμερα. Οι νέοι σκηνοθέτες έχουν ταξιδέψει πιο πολύ, είναι πιο ανοιχτοί. Αλλά είναι πιά και πιο ανεκτική η κοινωνία: φεμινισμός, gender studies, queer studies. Εχει υπάρξει μια μεγάλη προβληματική γύρω από τα στερεότυπα του φύλου». 7
ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΕΛΛΑ ΣΤΗ ΣΤΡΕΛΛΑ
ΑΝΑΤΡΕΧΟΝΤΑΣ στο παρελθόν, ο Πάνος Κούτρας ξεχωρίζει μόνο τη «Στέλλα» «ως ένα πρότυπο γυναικείας χειραφέτησης που απολαμβάνει την ελευθερία στο σεξ και θέλει να παραμείνει ελεύθερη. Φυσικά, στο τέλος τη σκοτώνουν...» Οσο για τον Δαλιανίδη, «ενώ ήταν γκέι δεν μιλούσε ποτέ γι' αυτό. Οι ταινίες του είχαν μια τετριμμένη ηθική: η γυναίκα έπρεπε να φάει χαστούκι για να συνέλθει».
Σύμφωνα με τον ιστορικό κινηματογράφου Γιάννη Σολδάτο, «ανιχνεύοντας τη σχέση του ελληνικού σινεμά με τη σεξουαλικότητα, θα συναντήσουμε αρκετές τέτοιες ταινίες, μόνο που δεν αποτελούν το κύριο σώμα του κινηματογράφου μας, όπως πάει να γίνει τώρα λόγω των νέων συνθηκών. Στο "Δάφνις και Χλόη", ο Ορέστης Λάσκος, στις αρχές του '30, εμφάνισε ολόγυμνους ηθοποιούς, όταν, λίγο πριν, ο Πάγκαλος απαγόρευε τις φούστες που απήχαν περισσότερο από 30 εκατοστά από το έδαφος».
Ακολούθησαν αρκετά ακόμα παραδείγματα κόντρα στον συντηρητισμό της εποχής: «Από την "Στέλλα" του Κακογιάννη και τα ερωτικά τρίγωνα στις ταινίες του Κανελλόπουλου, μέχρι τον "Φόβο" του Κώστα Μανουσάκη το '60, με τη συγκάλυψη της διαστροφής. Είκοσι χρόνια αργότερα ο Γιώργος Σταμπουλόπουλος στο "Προσοχή κίνδυνος", παρουσιάζει ένα κρεσέντο αιμομειξίας πατέρα-κόρης. Οι ταινίες με ομοφυλόφιλους κάνουν έντονα την εμφάνισή τους το '80: από τον "Αγγελο" του Κατακουζηνού, ώς τις ταινίες των Κόρρα και Βούπουρα, του Γιάνναρη και του Μακρή. Για να επέλθει τελικά μια πλήρης και άνευ όρων ενσωμάτωση του θέματος στο σώμα του ελληνικού κινηματογράφου...»
Με το θέμα «Διαφορετικότητα και ερωτισμός» έχει ασχοληθεί στο ομώνυμο βιβλίο του («Αιγόκερως») και ο Κωνσταντίνος Κυριακός, επίκουρος καθηγητής του τμήματος Θεατρικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο των Πατρών, που μας θύμισε αρκετές ακόμα σχετικά πρόσφατες περιπτώσεις: από το ζοφερό, γκέι «Οξυγόνο» μέχρι τις λεσβίες στις ταινίες «Deep end» και «Hardcore», και από «το τρυφερό γκέι ζευγάρι μεσήλικων διεφθαρμένων αστυνομικών» στο «Bank Bang», μέχρι τον «Καβάφη». Αλλά και τις τρανσέξουαλ και τους τραβεστί στις ταινίες «Ο γιος του Τσάρλι», «Γαλάζιο φόρεμα», «Οταν χορέψουμε μαζί». Υπήρξαν όμως και σημαντικές μικρού μήκους που καταπιάστηκαν με την ομοφυλοφιλία: από τον «Αμερικάνο» (1999) του Χρήστου Δήμα, μέχρι το προπέρσινο, σπαρταριστό «Ι am gay» του Νικόλα Κολοβού.
*φώτο: «Μικρές ελευθερίες» του Κώστα Ζάπα.
ΤΗΣ ΕΥΑΝΝΑΣ ΒΕΝΑΡΔΟΥ
http://www.enet.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου