Αγώνας για δημοκρατία

Με τις διαδηλώσεις υπό το σύνθημα Occupy Wall Street συμπαρατάσσονται τόσο πολλοί άνθρωποι, όχι μόνο επειδή αυτές δίνουν φωνή στην ευρέως διαδεδομένη αίσθηση οικονομικής αδικίας, αλλά επίσης, κατά κύριο λόγο, γιατί εκφράζουν πολιτική διαμαρτυρία κι ελπίδα. Καθώς έχουν εξαπλωθεί από το Μανχάταν στις πόλεις και στις κωμοπόλεις όλης της χώρας, έχει γίνει σαφές ότι η αγανάκτηση κατά της απληστίας των επιχειρήσεων και της οικονομικής ανισότητας είναι πραγματική και βαθιά. Αλλά εξίσου σημαντική είναι και η διαμαρτυρία για την έλλειψη – ή την αποτυχία – της πολιτικής εκπροσώπησης. Δεν είναι τόσο το ζήτημα αν ο ένας ή ο άλλος πολιτικός, αυτό ή το άλλο κόμμα είναι αναποτελεσματικό ή διεφθαρμένο (αν και αυτό επίσης ισχύει), αλλά αν το αντιπροσωπευτικό πολικό σύστημα γενικότερα επαρκεί. Αυτό το κίνημα διαμαρτυ- ρίας θα μπορούσε, και ίσως πρέπει, να μετατραπεί σε μια αυθεντική, δημοκρατική διαδικασία συνταγ- ματικής αναθεώρησης.

Το πολιτικό πρόσωπο του κινήματος Occupy Wall Street ξεπροβάλλει αν το τοποθετήσουμε πλάι στις «καταλήψεις» του περασμένου έτους. Από κοινού αποτελούν ένα αναδυόμενο κύκλο αγώνων. Σε πολλές περιπτώσεις, οι επιρροές είναι σαφείς. Το Occupy Wall Street εμπνέεται από τις καταλήψεις των κεντρικών πλατειών της Ισπανίας, που ξεκίνησαν στις 15 Μαΐου και διαδέχτηκαν την κατάληψη της πλατείας Ταχρίρ στο Κάιρο, νωρίτερα την άνοιξη. Σε αυτή την αλληλουχία κινητοποιήσεων, κάποιος μπορεί να προσθέσει μια σειρά από γεγονότα που διαδραματίζονται παράλληλα, όπως τις εκτεταμένες διαμαρτυρίες στο Wisconsin, την κατάληψη της πλατείας Συντάγματος στην Αθήνα, και τις κατασκηνώσεις των Ισραηλι- νών για οικονομική δικαιοσύνη. Το πλαίσιο των διάφορων διαμαρτυριών είναι πολύ διαφορετικό φυσικά και δεν αποτελούν απλές επαναλή- ψεις αυτού που συνέβη κάπου άλ- λου. Αντίθετα, καθένα από αυτά τα κινήματα κατόρθωσε να μεταφράσει στη δική του ιδιαίτερη περίπτωση ορισμένα κοινά στοιχεία.

Στην πλατεία Ταχρίρ, η πολιτική φύση της κατάληψης και το γεγονός ότι οι διαμαρτυρόμενοι δεν μπορούσαν με κανένα τρόπο να εκπροσωπηθούν από το καθεστώς ήταν σαφές. Το αίτημα για να φύγει ο Μουμπάρακ αποδείχτηκε αρκετά ισχυρό, ώστε να υπερκαλύψει όλα τα άλλα ζητήματα. Στις καταλήψεις της Πουέρτα ντε Σολ στη Μαδρίτη και στην Πιάτσα Καταλούνια στη Βαρκελώνη που ακολούθησαν, η κριτική στην πολιτική εκπροσώπηση ήταν πιο πολύπλοκη. Οι ισπανοί διαδηλωτές έθιξαν ένα ευρύ φά- σμα από κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα σχετικά με το χρέος, τη στέγαση και την εκπαίδευση, μεταξύ των άλλων, αλλά η «αγανάκτη- σή» τους, την οποία ο ισπανικός τύπος αρκετά νωρίς ανέδειξε ως το χαρακτηριστικό τους στοιχείο, κατευθυνόταν ξεκάθαρα ενάντια στο πολιτικό σύστημα που είναι ανίκανο να ανταποκριθεί σε αυτά. Ενάντια στην κατ’ επίφαση δημοκρατία που προσφέρει το αντιπροσωπευτικό σύστημα, οι διαδηλωτές έθεσαν ως ένα από τα κεντρικά τους συνθήματα το «Democracia real ya» ή «Αληθινή Δημοκρατία τώρα».

Το Occupy Wall Street πρέπει να ιδωθεί, λοιπόν, ως μια περαιτέρω εξέλιξη ή μεταλλαγή αυτών των πολιτικών αιτημάτων. Ένα σαφές και ξεκάθαρο μήνυμα των διαδηλωτών, φυσικά, είναι ότι οι τραπεζίτες και η οικονομική βιομηχανία δεν μας εκπροσωπεί σε καμία περίπτωση ό,τι είναι καλό για τη Wall Street δεν είναι σίγουρα καλό για τη χώρα (και τον κόσμο). Μια πιο αξιοσημείωτη αποτυχία της εκπροσώπησης, ωστόσο, πρέπει να αποδοθεί στους πολιτικούς και τα πολιτικά κόμματα που είχαν αναλάβει να εκπροσω- πούν τα συμφέροντα των πολιτών, αλλά στην πραγματικότητα εκπρο- σωπούν ξεκάθαρα τα συμφέροντα των τραπεζών και των δανειστών. Αυτή η διαπίστωση οδηγεί σε ένα φαινομενικά απλό, βασικό ερώτημα: Δεν υποτίθεται ότι η δημοκρατία είναι η κυριαρχία των πολιτών πάνω στην πόλιν – το σύνολο δηλαδή της κοινωνικής και οικονομικής ζωής; Αντίθετα, φαίνεται ότι η πολιτική έχει γίνει υπηρέτης των οικονομικών και συμφερόντων.

Επιμένοντας στην πολιτική φύση των διαδηλώσεων του Occupy Wall Street, δεν θέλουμε να τις κατατάξουμε στις αντιπαραθέσεις όπως αυτές για τη διακυβέρνηση Ομπάμα ή γενικότερα μεταξύ ρεπουμπλικάνων και δημοκρατικών. Αν, φυσικά, το κίνημα συνεχίσει και μεγαλώνει, μπορεί να αναγκάσει τον Λευκό Οίκο ή το Κογκρέσο να αναλάβει δράση και μπορεί να αποτελέσει σημαντικό σημείο αντιπαράθεσης στον επόμενο κύκλο προεδρικών εκλογών. Αλλά με τη διακυβέρνηση του Ομπάμα και του Τζορτζ Μπους συνυπογράφουν κι οι δύο τη διάσωση των τραπεζών. Η αστοχία της εκπροσώπησης όπως επισημαίνε- ται από τους διαδηλωτές αφορά και τα δύο κόμματα. Σε αυτό το πλαίσιο, το ισπανικό αίτημα για «αληθινή δημοκρατία τώρα» μοιάζει επείγον και αποτελεί πρόκληση.

Αν όλες αυτές οι διαφορετικές καταλήψεις μαζί – από το Κάιρο και το Τελ Αβίβ στην Αθήνα, το Μάντισον, τη Μαδρίτη και τώρα τη Νέα Υόρκη – εκφράζουν μια έλλειψη ικανοποίησης με τις υπάρχουσες δομές πολιτικής εκπροσώπησης, τι προτείνουν σαν εναλλακτική; Ποια είναι η «αληθινή δημοκρατία» που προτείνουν;

Το πιο χαρακτηριστικό δείγμα βρίσκεται στην ίδια την εσωτερική οργάνωση των ίδιων των κινημάτων – ειδικότερα, στον τρόπο που αυτές οι καταλήψεις πειραματίζονται με νέες δημοκρατικές πρακτικές. Αυτά τα κινήματα έχουν όλα αναπτυχθεί σύμφωνα με αυτό που αποκαλούμε «multitude form» και χαρακτηρίζονται από συχνές συνελεύσεις και συμμετοχικές δομές λήψης αποφά- σεων. (Κι αξίζει να αναγνωρίσουμε ότι το Occupy Wall Street και πολλές από αυτές τις διαδηλώσεις έχουν βαθιές ρίζες στα κινήματα διαμαρτυ- ρίας ενάντια στην παγκοσμιοποίηση που εξαπλώθηκαν από το Σιάτλ το 1999 μέχρι τη Γένοβα το 2001.) Έχουν ειπωθεί πολλά για τον τρόπο που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook και το Twitter, έχουν χρησιμοποιηθεί από αυτές τις καταλήψεις. Τέτοια εργαλεία δικτύωσης δεν δημιουργούν, φυσικά, αυτά τα κινήματα, αλλά είναι εύχρη- στα επειδή ανταποκρίνονται κατά κάποιο τρόπο στην οριζόντια δομή του δικτύου και στα δημοκρατικά εγχειρήματα αυτών των κινημάτων. Με άλλα λόγια, το Twitter, είναι χρήσιμο όχι μόνο για να δημοσι- οποιεί ένα γεγονός αλλά και στη σφυγμομέτρηση των διάφορων απόψεων, για μια συγκεκριμένη απόφαση, σε μια μεγάλη συνέλευση σε πραγματικό χρόνο.

Μην περιμένετε από τις καταλήψεις αυτές να αναδείξουν ηγέτες και πολιτικούς αντιπροσώπους. Κανένας Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δεν θα αναδειχθεί από τις καταλήψεις της Wall Street κι από αυτές που θα ακολουθήσουν. Είτε είναι καλύτερα ή χειρότερα – και είμαστε φυσικά από αυτούς που βρίσκουν αυτή την εξέλιξη πολλά υποσχόμενη – αυτός ο αναδυόμενος κύκλος κινημάτων θα εκφράζεται μέσα από οριζόντιες συμμετοχικές δομές χωρίς αντιπροσώπους. Τέτοια μικρού μεγέθους εγχειρήματα δημοκρατικής οργάνω- σης θα πρέπει, φυσικά, να αναπτυ- χθούν περαιτέρω πριν καταφέρουν να συστήσουν αποτελεσματικά μοντέλα εναλλακτικής κοινωνικής οργάνωσης, αλλά εκφράζουν ήδη δυναμικά τη φιλοδοξία για «αληθινή δημοκρατία».

Αντιμετωπίζοντας την κρίση και βλέποντας τον τρόπο που το πολιτικό σύστημα τη χειρίζεται, οι νέοι άνθρωποι που συνωστίζονται στις διάφορες καταλήψεις αρχίζουν, με μια αναπάντεχη ωριμότητα, να θέτουν το ερώτημα – πρόκληση:

Αν η δημοκρατία – δηλαδή αυτή η δημοκρατία που μας παραχωρήθηκε – συγκλονίζεται από τα χτυπήματα της οικονομικής κρίσης και είναι αδύναμη να διασφαλίσει την επιθυμία και τα συμφέροντα του πλήθους, μήπως τότε είναι τώρα η στιγμή για να τη θεωρήσουμε ξεπερασμένη; Αν οι δυνάμεις του πλούτου και της οικονομίας κατέληξαν να κυριαρχούν σε υποθετικά δημοκρατικά Συντάγματα, συμπεριλαμβανομένου του αμερικανικού, δεν είναι δυνα- τόν αλλά και αναγκαίο σήμερα να προτείνουμε και να φτιάξουμε και- νούριους συνταγματικούς θεσμούς που να μπορούν να ανοίξουν λεω- φόρους, ώστε να αναλάβουν ξανά το έργο αναζήτησης της συλλογικής ευτυχίας; Με τέτοια επιχειρηματολογία και τέτοια αιτήματα, που είναι ήδη πολύ ζωντανά στις μεσογειακές κι ευρωπαϊκές καταλήψεις, οι δια- μαρτυρίες που εξαπλώνονται από τη Wall Street σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες αναδεικνύουν την ανάγκη για μια νέα δημοκρατική διαδικασία συνταγματικής αναθεώρησης.




www.babylonia.gr