Αν θέλουμε να αναλογιστούμε την αλλαγή του εξουσιαστικού παρα- δείγματος και της συγγένειας του αντιπροσωπευτικού συστήματος διακυβέρνησης που μας κυβερνά με τους ολοκληρωτισμούς πρέπει να σταθούμε σε δύο σημεία, τη διαρκή επέκταση της κατάστασης εκτάκτου ανάγκης και την συνακόλουθη διά- λυση της διάκρισης των εξουσιών. Δηλώνοντας ότι δεν υπάρχει τίποτα εκτός νόμου, η εξουσία, επιβεβαι- ώνει τη ρήση του Schmitt ότι «κυ- ρίαρχος είναι όποιος αποφασίζει για την κατάσταση εξαίρεσης». Η ροή εντολών προς τους υπηκόους πρέπει να είναι απρόσκοπτη. Το σύστημα έχει απολέσει κάθε μη- χανισμό θετικής συστοίχισης, από καιρό οι υποσχέσεις του καπιταλι- σμού δείχνουν έωλες, έχει αυτο- βούλως διαλύσει τους μηχανισμούς ενσωμάτωσης-εκπροσώπησης, τα μαζικά κόμματα δεν μπορούν να επιτελέσουν πια ούτε το διάλογο ανάμεσα στην εξουσία και την κοι- νωνία, και δημιουργεί τους όρους για μια νέα συμπόρευση με βάση την ασφάλεια και το φόβο. Ζούμε τη διεύρυνση της αστυνομικής δι- καιοδοσίας σε όλο και μεγαλύτερο φάσμα δραστηριοτήτων. Ανέτειλε η νέα εποχή της ενοχής, όπου ενοχή είναι οτιδήποτε εναντιώνεται στην κυριαρχία. Έχουμε τη μετατροπή της ζωής σε δίκαιο. Ο ορισμός που έδωσε η Arendt στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, ότι προσπαθούν να κυριαρχήσουν ολικά στον άνθρωπο, παίρνει σάρκα και οστά από τις δυτικές δημοκρατίες.
Θα πρέπει να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή στη διαδικασία συγκρό- τησης του νεωτερικού πολιτικού σώματος που οδήγησε στον τρόπο άσκησης της διακυβέρνησης όπως τον γνωρίσαμε. Θα πρέπει να ανα- λογιστούμε κάτι σημαντικό, όταν αναφερόμαστε στη δημιουργία της νεωτερικής πολιτικής: ότι η σημαντι- κότερη επιδίωξη ήταν να εδραιωθεί ένα μόνιμο, διαρκές και ανθεκτικό πολιτικό σώμα. Το καθήκον αυτής της θεμελίωσης συνδυαζόταν με το καθήκον της θέσπισης νόμων, της επινόησης και της επιβολής στους ανθρώπους μιας νέας αυθεντίας, η οποία έπρεπε να σχεδιαστεί με τέτοιον τρόπο που να μπορεί να υποκαταστήσει το παλιό απόλυτο που απέρρεε από τη θεόσταλτη αυθεντία. Στο φως της ημέρας οι επαναστάσεις του διαφωτισμού είχαν βγάλει το πλήθος των απόκληρων, των φτωχών, των μη κατόχων, αυτό οδήγησε στην αναδημιουργία της έννοιας του δημόσιου χώρου. Η ιδέα μιας απρόσωπης και κυ- ρίαρχης πολιτικής τάξης, δηλαδή μιας νομικά οριοθετημένης δομής εξουσίας, διαχωρισμένης από τον άρχοντα και τους αρχόμενους, με πλήρη δικαιοδοσία σε μια εδαφική επικράτεια, δεν μπορούσε να κυρι- αρχήσει όσο τα πολιτικά δικαιώματα εμφορούνταν από τη θρησκευτική αυθεντία.
Αν θέλουμε να εντοπίσουμε κά- ποια στοιχεία που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι για τον ση- μερινό ολοκληρωτισμό ευθύνε- ται σε πολύ μεγάλο βαθμό η ίδια η πολιτική συγκρότηση μετά την Γαλλική Επανάσταση και την Αμε- ρικάνικη συνταγματική κατοχύρωση του διαχωρισμού των εξουσιών, θα πρέπει να τονίσουμε τα εξής: Πρώτον, θα πρέπει να σταθούμε στην ίδια τη διατύπωση: «Διακή- ρυξη των δικαιωμάτων του πολίτη και του ανθρώπου» και στην ισχύ αυτού του «και». Γιατί; Μα διότι είναι ακριβώς ο ορισμός της έννοιας του πολίτη που παρέμεινε πάντα ένα προνόμιο της εξουσίας. Είναι φανερό, ιδίως σήμερα, ότι αυτός ο ορισμός επέτρεψε στο σύστημα να δράσει με όρους αποκλεισμού και εξαίρεσης, να δημιουργεί συνθήκες έκτακτης ανάγκης, όπως σήμερα όπου το σύνολο των δικαιωμάτων αναστέλλεται. Δεύτερον, πρέπει να δούμε μια εμβληματική φράση κατά τη συ- γκρότηση του Αμερικάνικου Συντάγ- ματος: «Κάτω από τη συνταγματική διακυβέρνηση είναι σχεδόν αρκετό να προστατεύονται τα άτομα από τις όποιες καταχρήσεις της δημόσιας εξουσίας». Εδώ το κρίσιμο σημείο είναι ο διαχωρισμός της έννοιας της δημόσιας εξουσίας από τον κοινωνικό ιστό. Η ελευθερία και η εξουσία έχουν πλήρως διαχωριστεί, η μοιραία ταύτιση της εξουσίας με τη βία, του πολιτικού με την κυβέρ- νηση, έχει ξεκινήσει. Με τον ευφυ-έστατο διαχωρισμό των εξουσιών το άτομο ένιωσε προστατευμένο από την αυθαιρεσία της εξουσίας, αλλά διαχωρίστηκε οριστικά από την ουσιαστική διαχείριση της δη- μόσιας ελευθερίας. Το μόνο που συγκροτήθηκε σε σώμα ήταν η πολιτική τάξη. Η έννοια της συναί- νεσης που καθοδήγησε στην ουσία το διαχωρισμό των εξουσιών έχει χάσει το σύνολο της σημασίας της και έτσι η διάκριση των εξουσιών έχει ήδη πάνω της έντονο το σημάδι του αναχρονισμού. Όταν αυτό το πολιτικό σώμα ξεμάκρυνε από τον ιστό της κοινωνίας, η διάκριση δεν έχει πλέον νόημα, είναι ασύμφορη και καταστρατηγείται. Άλλωστε δεν παραχωρήθηκαν ποτέ πραγματικές εξουσίες αλλά απλώς διασφαλίσεις από την κατάχρηση της εξουσίας, δεν διεκδικήθηκε μερίδιο εξουσίας αλλά προστασία από την εξουσία. Ακόμα όμως και αυτή η προστασία γίνεται στόχος και καταργείται.
Ο Μοντεσκιέ ήταν η κυρίαρχη φι- γούρα στη διαδικασία συνολικής επεξεργασίας της διάκρισης των εξουσιών. Ενδιαφέρθηκε για την ανάπτυξη ενός δικαίου που συ- στήνει μια τυπικά ρητά διατυπω- μένη νομική δομή για τη ρύθμιση της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής. Λέει κάπου: «η εμπειρία διαρκώς επιβεβαιώνει ότι κάθε άνθρωπος στον οποίο εκχωρείται εξουσία έχει την τάση να την καταχράται και να την επεκτείνει όσο μπορεί. Για να αποφευχθεί μια τέτοια κατάχρηση, είναι αναγκαίο, από την ίδια την φύση των πραγμάτων, η ίδια η εξουσία να ελέγχει την εξουσία». Είναι καθοριστικό αυτό το σημείο. Η διάκριση σε εκτελεστική, νομο- θετική και δικαστική εξουσία ήταν καθοριστική για την ελευθερία που μπορούσε να βασιστεί μόνο πάνω στη μελετημένη θεσμική θωράκιση και την ισορροπία των εξουσιών στο εσωτερικό του κράτους. «Δεν μπο- ρεί να υπάρξει ελευθερία οποιασδή- ποτε μορφής αν το ίδιο σώμα ασκεί και τις τρεις αυτές εξουσίες, αυτή που θεσπίζει τους νόμους, αυτή που εκτελεί τις δημόσιες αποφάσεις και αυτή που εκδικάζει τις υποθέσεις που απορρέουν από τους νόμους». Κάθε εξουσία μπορεί να ελέγχει τις αποφάσεις κάθε άλλης δημι- ουργώντας πολλαπλές δικλείδες ασφαλείας. Η δημιουργία ενός πο- λιτικού σώματος που θα παρήγαγε σταθερούς όρους αναπαραγωγής της εξουσιαστικής δομής ήταν ένα εξαιρετικά σύνθετο εγχείρημα, έτσι ο Μοντεσκέ έλεγε ότι η εξουσία μπορεί να αναχαιτιστεί αλλά και να διατηρηθεί ακέραια μόνο από την εξουσία, γι’ αυτό και η αρχή της διάκρισης των εξουσιών δεν προσέφερε μόνο εγγύηση εναντίοντης μονοπώλησης της εξουσίας από μια μερίδα της κυβέρνησης, αλλά ουσιαστικά προσφέρει ένα είδος μηχανισμού, οικοδομημένου μέσα στην καρδιά του συστήμα- τος όπου παράγεται διαρκώς νέα εξουσία, χωρίς ωστόσο να μπορεί να αναπτυχθεί υπερβολικά και να επεκταθεί εναντίον άλλων μορφών εξουσίας. Έλεγε επίσης ότι αν οι αντίστοιχες νομικές εξουσίες του εκτελεστικού, του νομοθετικού και του δικαστικού τομέα διαχωρίζονταν σε εθνικό αλλά και τοπικό επίπεδο τότε η ελευθερία κατοχυρώνεται ακόμα καλύτερα. Η φράση του όμως ότι ελευθερία είναι «το δικαίωμα να πράττεις ό,τι επιτρέπει ο νόμος» έγινε η κερκόπορτα ανάδυσης του σύγχρονου ολοκληρωτισμού.
Ο Ρουσσώ ήταν ο πρώτος που έθεσε θέμα αυτοκυβέρνησης ως της μοναδικής διεξόδου για την ελευθερία. Ο ρόλος του πολίτη είναι ο ανώτερος που μπορεί να προσδοκά ένα άτομο. Ο πολίτης πρέπει τόσο να δημιουργεί όσο και να δεσμεύεται από την «ανώτερη διεύθυνση της γενικής θέλησης», οι πολίτες οφείλουν να υπακούουν σε ένα σύστημα νόμων στη βάση μιας συμφωνίας που έχει επιτευχθεί δημόσια. Το σύνταγμα ήταν ένα νομικό κείμενο αποτύπωσης της διάρκειας των δομών. Το τέλος της δυνατότητας του έθνους να παρά- γει ταυτότητες με θετικό πρόσημο έδωσε και τη χαριστική βολή στην οποιαδήποτε ανάγκη αποτύπωσης μιας κοινωνικής συμφωνίας με τους όρους που περιγράψαμε. Η εμμονή της Αμερικάνικης Επανάστασης στη διάκριση μεταξύ republic (τη δημοκρατία με την έννοια ενός κράτους) και democracy (τη δη- μοκρατία ως κίνηση ή την αρχή της πλειοψηφίας) βασίζεται στο ριζικό διαχωρισμό νόμου και εξουσίας, με σαφώς αναγνωρισμένες διαφο- ρετικές ρίζες, διαφορετικά πλαίσια νομιμοποίησης και διαφορετικές σφαίρες εφαρμογής. Τα σύνορα σε αυτές τις διαφοροποιήσεις έγι- ναν, πλέον, αδιόρατα. Εφόσον η ανάγκη για συναίνεση έχει εξα- λειφθεί, η εξουσία δεν δεσμεύεται από διαχωρισμούς που μειώνουν ή ελέγχουν την εκπορευόμενη ισχύ. Ο νόμος ξαναποκτά την θεϊκή του προέλευση. Είναι διαφορετική η απλή επιθυμία για ελευθερία από την καταπίεση και άλλο η ελευθερία με την έννοια του πολιτικού τρόπου ζωής, η ελευθερία ως απτή πραγματικότητα. Από τα χρόνια ακόμα των επαναστάσε- ων, η τυραννία ήταν μια μορφή κυβέρνησης στην οποία ο όποιος κυβερνήτης μονοπωλούσε για τον εαυτό του το δικαίωμα της πράξης, απέκλειε τους πολίτες από το δημό- σιο χώρο, περιορίζοντάς τους στην ιδιωτικότητα του προσωπικού τους χώρου. Στη σημερινή εποχή, ακό- μα και αυτή η ιδιωτικότητα τίθεται εν αμφιβόλω. Έγινε μια σταδιακή αλλά κρίσιμη αλλαγή, η ελευθερία έχει αλλάξει προσανατολισμό ως πολιτική επιδίωξη, δεν κατοικοε- δρεύει στη δημόσια σφαίρα.
Η ελευθερία ως πολιτική επιδίωξη είναι κενό γράμμα χωρίς να υπάρχει ένας χώρος όπου η ελευθερία αυτή να μπορεί να ασκηθεί ή και ακόμα καλύτερα να μπορεί να αναδημιουρ- γείται διαρκώς. Η άμεση δημοκρατία δεν έχει στόχο την ενίσχυση των δυνάμεων των πολλών αλλά την ενίσχυση της δύναμης του καθενός. Πρέπει κάθε άνθρωπος να βρίσκει τη δική του σφαίρα δράσης και να μπορεί να βλέπει με τα δικά του μάτια τη δική του συμβολή στα γεγονότα της ημέρας.
www.babylonia.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου