Επισημάνσεις και προτάσεις ΕΠΙ ΤΟΥ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (ΡΣΘ)

(σε ό,τι αφορά στη ΒΑ Χαλκιδική και στον Πολύγυρο)

Συντάκτης: Γιάννης Κύρκου Αικατερινάρης

Αρχιτέκτων, π. πρόεδρος του ΤΕΕ/ΤΚΜ

- Γενικά
Το γεγονός ότι η χώρα μας ήταν μια από τις ελάχιστες των ανεπτυγμένων χωρών που μέχρι πριν 2-3 δεκαετίες στερούνταν Χωροταξικών Μελετών και Ρυθμιστικών Σχεδίων εξηγεί, ως ένα βαθμό, και τα σημερινά οικονομικά αδιέξοδα, αλλά και τη συνεχή υποβάθμιση του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα του οικιστικού. Οι έννοιες των Χωροταξικών σχεδιασμών, της αειφόρου ανάπτυξης, των Ρυθμιστικών Σχέδιων κ.λπ., που αφορούσαν στη χώρα μας ακουστήκαν για πρώτη φορά στο Ε΄ Πανελλαδικό Αρχιτεκτονικό Συνέδριο, κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’60, αν θυμάμαι καλά.
Για την περιοχή μας το «Ρυθμιστικό Σχέδιο και Πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος της Ευρύτερης Περιοχής Θεσσαλονίκης» θεσμοθετήθηκε μόλις το.......


1985, με το νόμο 1561, και με τον ίδιο νόμο συστάθηκε ο Οργανισμός Θεσσαλονίκης (ΟΡΘΕ), που έχει την ευθύνη της παρακολούθησης και εφαρμογής του Ρ.Σ.Θ.


Με δεδομένη, λοιπόν, την ευθύνη των εκάστοτε κυβερνώντων, δεν μπορεί να μην επισημάνει κανείς και την έλλειψη παιδείας των πολιτών επί τέτοιων ζητημάτων. Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που οι ακόλουθες επισημάνσεις και προτάσεις δεν περιορίζονται μόνο σε θέματα κατευθυντήριων οδηγιών και γενικών πολιτικών ενός Ρυθμιστικού, αλλά προχωράν σε εξειδικεύσεις προβλημάτων για την επίλυση των οποίων αρμόδιοι, ίσως, είναι άλλοι φορείς. Όμως ελάχιστες είναι οι ευκαιρίες της τοπικής κοινωνίας να διατυπώσει τις απόψεις της, μέσω της αυτοδιοίκησής της και προπαντός μέσω ενός φερέγγυου Οργανισμού, στην Κεντρική Εξουσία (εν προκειμένω στο ΥΠΕΚΑ που εποπτεύει τον ΟΡΘΕ). Γιατί είναι γνωστό ότι όσες φορές επιχειρήθηκαν στον τόπο μας προγράμματα σχεδιασμού σχεδόν πάντα χαρακτηρίζονταν από την πολυνομία και τις αλληλοκαλύψεις, από τα πολλά δηλαδή νομοθετήματα, που αν και αφορούσαν στο ίδιο αντικείμενο, την ευθύνη εφαρμογής τους είχαν διαφορετικοί φορείς εξουσίας (Υπουργεία, Υπηρεσίες κ.λπ.).
Εδώ θα μπορούσε μάλιστα να παρατηρήσει κανείς ότι συνήθως οι ασκούντες διοίκηση, ιδιαίτερα κεντρική, δεν επιθυμούσαν και τόσο διακαώς να υπακούουν σε κανόνες απόλυτα προδιαγεγραμμένους. Και ο λόγος είναι προφανής. Κάτι τέτοιο θα στέκονταν εμπόδιο στις όποιες πελατειακές σχέσεις αναπτύσσονταν μεταξύ κυβερνώντων και πολιτών. Τέτοιες όμως σχέσεις δεν θα μπορούσαν καν να υπάρξουν, αν εκπονούνταν και εφαρμοζόταν απόλυτα ένας σχεδιασμός με προοπτικές μιας βιώσιμης ανάπτυξης και μιας κοινωνικής πολιτικής.

Για την ευχερέστερη, ωστόσο, κατανόηση των παρατηρήσεων που θα ακολουθήσουν, επί του υπόψη ΡΣΘ, αναφέρω ενδεικτικά μερικά από τα βασικά νομοθετήματα, που σχετίζονται με αυτό:
Ο Ν.2742/1999 «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 207Α), το χωροταξικό βιομηχανίας- Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) αριθ. 11508/18-2-2009 «έγκριση ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τη βιομηχανία και της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτού και τα παραρτήματά του» και το χωροταξικό τουρισμού-Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) αριθ. 24208/4-6-2009 «έγκριση ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τον τουρισμό και της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων».
Πέρα όμως από την πολυνομία και τις αλληλοκαλύψεις των σχετικών διατάξεων στα πεδία της ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος, που αναφέρθηκαν παραπάνω, κανένας λογικός άνθρωπος δεν μπορεί να δεχθεί πως όσα προβλέπονται σε ένα Ρυθμιστικό Σχέδιο μπορούν να υλοποιηθούν χωρίς την ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών (και εδώ ο ρόλος του ΟΡΘΕ μπορεί να καταστεί καθοριστικός) και χωρίς την ουσιαστική συμβολή τους στο σχεδιασμό. Η ενημέρωση και η συναίνεση αποτελούν βασικές προϋποθέσεις της εφαρμογής του, ιδιαίτερα τώρα που είναι δεδομένες οι αδυναμίες του «Καλλικράτη» στις αναγκαίες υποδομές των νέων ΟΤΑ (στελέχωση υπηρεσιών, εξειδικευμένοι σύμβουλοι κ.λπ.) και κυρίως η αδυναμία διάθεσης πόρων ιδιαίτερα στους περιφερειακούς φορείς και όργανα.
Η σύγχυση και η έλλειψη αρμοδιοτήτων -συχνά και ως προσχήματα άλλων αδυναμιών- θα προβάλουν, για μια ακόμη φορά, απειλητικά και θα ακυρώνουν τον οποιοδήποτε σχεδιασμό…

- Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης και περιοχές ευθύνης του

Πριν απ’ όλα είναι ανάγκη να δει κανείς ποιο είναι το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής της και ποιες ανάγκες καλύπτει. Στη σημερινή του μορφή, ως σχέδιο νόμου, περιλαμβάνει τους Νομούς Θεσσαλονίκης - Χαλκιδικής - Κιλκίς και τμήματα των Νομών Πέλλας ( με τους όμορους Δήμους των Δήμων Γιαννιτσών και Πέλλας), Ημαθίας (με τους όμορους Δήμους της Αλεξάνδρειας, της Μελίκης και του Πλατέως) και Πιερίας (με τους όμορους Δήμους του Αιγινίου, του Κολινδρού, της Μεθώνης και της Πύδνας). Τα παραπάνω νέα όρια του ρυθμιστικού σχεδίου Θεσσαλονίκης (ΡΣΘ) καθορίστηκαν στα πλαίσια της επικαιροποίησής του, που δημοσιοποίησε το Σεπτέμβρη του 2008 ο τότε υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιάς. Και όπως πάντα συμβαίνει στην ελληνική πραγματικότητα, δεν δόθηκαν και τότε οι δυνατότητες υποβολής προτάσεων από φορείς των νέων περιοχών που εντάχθηκαν, με ότι στη συνέχεια αυτό συνεπάγονταν.
Ερευνώντας κανείς τον τρόπο ένταξης των διαφόρων νέων περιοχών αρμοδιότητας του Οργανισμού, πλην της αρχικής που ήταν ο νομός Θεσσαλονίκης, μπορεί να διαπιστώσει ότι παρομοίως έγινε και η ιεράρχηση των αναγκών τους. Στην πραγματικότητα, δηλαδή, παρέμεινε ο κύριος κορμός της αρχικής μελέτης για το νομό Θεσσαλονίκης, που εκπονήθηκε βάσει της ανάθεσης του 2003, και προστέθηκαν κι άλλα για τις περιοχές που εντάχθηκαν στη συνέχεια, χωρίς όμως την εις βάθος καταγραφή των αναγκών τους και των μέτρων αντιμετώπισης.
Οδηγήθηκε έτσι το «επικαιροποιημένο ΡΣΘ» σε μια βεβιασμένη αναμόρφωσή του, χωρίς να καταγράψει σε βάθος τις πραγματικές ανάγκες και να προτείνει τα μέτρα αντιμετώπισης των προσφάτως ενταχθέντων περιοχών, όπως η Χαλκιδική, που έχουν διαφορετικά γεωγραφικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά χαρακτηριστικά. Δεν ελήφθησαν υπόψη ούτε οι διοικητικές αλλαγές, ούτε οι εξ αυτών εμπειρίες που εν τω μεταξύ προέκυψαν με τους νόμους του «Καποδίστρια» και του «Καλλικράτη». Γιατί κι αυτές μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά σε μια άμεση και πραγματική επικαιροποίησή του.
Όμως και η οριοθέτηση των περιοχών αρμοδιότητας του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης (ΟΡΘ) έγινε εν πολλοίς τυχαία και όχι, όπως θα έπρεπε, με κριτήρια μορφολογίας εδάφους-γεωφυσικά (ίδιες ή παρόμοιες λεκάνες υδατικών πόρων, παρεμφερείς καλλιέργειες, ομοιότητα τοπίων κ.α.), πολιτισμικά, οικονομικών δραστηριοτήτων, πολεοδομικά-οικιστικά (οικισμοί με ίδια ή παρόμοια χαρακτηριστικά κ.α). Αυτός όμως ο τρόπος διεύρυνσης των ορίων επηρέασε αναπόφευκτα, όπως θα δούμε και στη συνέχεια, την πραγματική επικαιροποίηση του νέου ΡΣΘ.
Αυτό ίσως να εξηγεί και το γιατί η Χαλκιδική αντιμετωπίστηκε κυρίως ως ένας τόπος παραθεριστικής κατοικίας και όχι ως ένας τόπος με μόνιμους κατοίκους, που ζουν και δημιουργούν σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Με τέτοιες λογικές είναι φυσικό να παρουσιαστούν στο άμεσο μέλλον οι εγγενείς δυσκολίες που μας οδήγησαν στα γνωστά αδιέξοδα.
Τα προβλήματα, ωστόσο, που θα προκύψουν με τον τρόπο αυτό που αντιμετωπίζεται η «ανάπτυξη» τόσο από το ΡΣΘ, όσο και από άλλες αποφάσεις (βλ. για βιομηχανία ΚΥΑ αριθ. 11508/18-2-2009, για τουρισμό ΚΥΑ αριθ. 24208/4-6-2009, κ.λπ.) θα πολλαπλασιαστούν στο άμεσο μέλλον, γιατί παρά την προαναφερόμενη διεύρυνση των περιοχών αρμοδιότητας του Οργανισμού, ο ίδιος δεν έτυχε της ανάλογης ενίσχυσης σε προσωπικό και εξοπλισμό. Η απαξίωσή του όμως αυτή ίσως να μην είναι και τόσο τυχαία, καθώς τέτοιοι φορείς, στην ελληνική πραγματικότητα, είναι πάντα «ενοχλητικοί» για την κάθε είδους εξουσία, τοπική ή κεντρική.
Οι δυσκολίες, ωστόσο, αυτές δεν ακυρώνουν τις προσπάθειες όσων στελεχών του Οργανισμού απέμειναν, ώστε με την τεχνογνωσία και την εργατικότητά τους (προσόντα αυτονόητα σε οργανωμένες κοινωνίες) να στηρίζουν κανόνες και μέτρα ενός Ρυθμιστικού Σχεδίου, που για τα επόμενα δέκα χρόνια θα πρέπει να αποτελούν χρήσιμα χωροταξικά και πολεοδομικά «εργαλεία». Θα πρέπει λοιπόν να αποδοθούν στον ΟΡΘΕ, το συντομότερο δυνατό, όλες οι δυνατότητες ώστε να παίξει ένα σημαντικότερο και ουσιαστικότερο ρόλο στην οργάνωση της οικονομικής ζωής και στην προστασία του περιβάλλοντος της περιοχής. Δεν θα πρέπει, άλλωστε, να αγνοηθεί το γεγονός ότι ο νόμος 1561/1985 της ίδρυσης και του καθορισμού των αρμοδιοτήτων του ΟΡΘΕ για την κοινωνική συνοχή και το περιβάλλον ήταν πολύ προωθημένος και ελπιδοφόρος απ’ όσα επικρατούσαν στην εποχή του, καθώς, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, μπορούσε να συμβάλλει στην ικανοποίηση πολλών στόχων. Όμως εδώ θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο ρόλος του ΟΡΘΕ ουσιαστικά αναιρέθηκε από την ίδια την Κεντρική εξουσία με μια σειρά λανθασμένων επιλογών, κυρίως όμως με την ακύρωση της ουσιαστικής συμμετοχής των φορέων και των πολιτών. Η κατάργηση του Συμβουλίου Ρυθμιστικού, που εξασφάλιζε τη συμμετοχική εκπροσώπηση φορέων και Υπηρεσιών και είχε την αρμοδιότητα να συντονίζει τα προγράμματά τους, ήταν καθοριστική για το περιβάλλον, την οικιστική ανάπτυξη και την οικονομία.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΑΡΘΡΟ ΕΔΩ