Καρτέλ Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Καρτέλ ονομάζεται η ρητή σύμπραξη (συμφωνία) μεγάλων κυρίως επιχειρήσεων εταιρικής μορφής δραστηριοποιούμενων στον ίδιο κλάδο, δηλαδή ανταγωνιστικών, με σκοπό την αποφυγή του μεταξύ τους ανταγωνισμού δια κοινής διαμόρφωσης ενιαίας τιμής των προσφερομένων υπηρεσιών ή των προϊόντων τους, ή και με πολύ ελάχιστες μεταξύ τους διαφορές τιμών. Ο σχηματισμός καρτέλ είναι παράνομος καθώς το Δίκαιο ανταγωνισμού τον απαγορεύει.
Προκλήσεις

Η δημιουργία "καρτέλ" πολλές φορές προκαλεί την αθέμιτη χειραγώγηση της λεγόμενης "ελεύθερης αγοράς" με επακόλουθο αφενός τη δυσφήμιση του ίδιου του καρτέλ, αφετέρου και τον κίνδυνο, για την προστασία των ασθενέστερων οικονομικών τάξεων, του κρατικού παρεμβατισμού, σε βάρος του καρτέλ, ειδικότερα όταν διαπιστωθεί ευτελής συναγωνισμός, ή ανταγωνισμός.
Δεν θα πρέπει όμως να προκαλεί εντύπωση το γεγονός να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Δηλαδή ο κρατικός παρεμβατισμός να υποχρεώσει μεγάλες ομοειδείς επιχειρήσεις να συμπράξουν σε δημιουργία καρτέλ. Τούτο βεβαίως συμβαίνει συνηθέστερα σε αγορές χωρίς ανταγωνισμό π.χ. σε αγορές ολοκληρωτικών καθεστώτων, ή σε αγορές που βρίσκονται υπό εξαιρετικές καταστάσεις ανάγκης, (π.χ. επιστράτευση, καταστάσεις συμφορών κ.λπ.)

Ετυμολογία όρου

Η λέξη προέρχεται μάλλον από το ελληνικό χάρτα, λατινικά charta, αγγλικά chart. Αρχικά σήμαινε γραπτή πρόσκληση σε μονομαχία, αργότερα σήμαινε το γραπτό λίβελλο. Κατά τον 17ο αιώνα άρχισε να σχετίζεται με συμφωνία ανταλλαγής αιχμαλώτων πολέμου και κάποια στιγμή αργότερα πήρε το σημερινό νόημα.

Συνασπιζόμενες επιχειρήσεις

Γενικά οι συνασπιζόμενες επιχειρήσεις των καρτέλ είναι μεγάλες επιχειρήσεις που δεσμεύονται μεταξύ τους, για κάποιο χρονικό διάστημα, συνηθέστερα μεγαλύτερο της δεκαετίας, με διάφορους όρους δια συμβάσεως, διατηρώντας όμως την αυτοτέλεια και ανεξαρτησία τους. Η δε σύμβαση αυτή προβλέπει πολύ υψηλή ποινική ρήτρα κατά μεγάλο ποσοστό ιδιοκτησίας που καταπίπτει σε βάρος εκείνης της συμβαλλόμενης επιχείρησης που τυχόν δεν θα συμμορφωνόταν ή θα αθετούσε το περιεχόμενο της συμφωνίας. Η συμφωνία αυτή μπορεί ν΄ αφορά είτε κάποιο καθορισμό ποσότητας παραγωγής μιας εκάστης των συμβαλλομένων ή στον καθορισμό ενιαίας ποιότητας ή ορισμένης ποικιλίας, κ.λπ.

Κατηγορίες Καρτέλ

Τα Καρτέλ γενικά διακρίνονται με τρία βασικά κριτήρια: α) κατά την έκταση δράσης, β) κατά το αίτιο της σύμπραξης και γ) κατά το περιεχόμενο της δράσης τους.

1. Κατά την έκταση δράσης: αυτά διακρίνονται σε "εθνικά καρτέλ" και "πολυεθνικά" ή "διεθνή καρτέλ".
2. Κατά το αίτιο σύμπραξης: διακρίνονται σε "ελεύθερα καρτέλ" ή σε "αναγκαστικά καρτέλ", όπου τα μεν πρώτα συγκροτούνται με ελεύθερη συμφωνία, τα δε δεύτερα κατόπιν κρατικού παρεμβατισμού ή κατόπιν έκτακτης κρατικής επιταγής.
3. Τέλος κατά το περιεχόμενο τη δράσης τα Καρτέλ διακρίνονται σε "καρτέλ προσφοράς" και σε "καρτέλ ζήτησης". Τα μεν πρώτα αποβλέπουν σε ρύθμιση των σχέσεων που αφορούν τη προσφορά ειδών των συνασπιζομένων επχειρήσεων, τα δε δεύτερα αποσκοπούν στη κατάπαυση του μεταξύ τους αναπτυσσόμενου ανταγωνισμού. προκειμένου έτσι απρόσκοπτα να προχωρήσουν σε βάθος χρόνου σε νέες επενδύσεις.

Κατόπιν των παραπάνω η θεωρία παιγνίου κατά τα σύγχρονα οικονομικά που λένε και ισχυρίζονται κάποιοι ότι η διατήρηση της συνεργασίας σε ένα καρτέλ δεν είναι εύκολη, καθώς κάθε μέλος έχει συμφέρον να αποκλίνει από την συμφωνημένη συμπεριφορά (να ρίξει τις τιμές π.χ. και να λάβει μεγαλύτερο μέρος της πελατείας) δεν ισχύει για τα Καρτέλ που συμπράττουν σε βάθος χρόνου με υψηλές ρήτρες για μακροπρόθεσμο ασφαλές κέρδος.

Παράδειγμα Καρτέλ

Από τα πιο επιτυχημένα "διεθνή", "ελεύθερα" καρτέλ "προσφοράς" στην ιστορία είναι ο ΟΠΕΚ, ο σύνδεσμος των πετρελαιοπαραγωγών χωρών που με ηγέτιδα την Σαουδική Αραβία συγκεντρώνει περίπου το 40% της παγκόσμιας παραγωγής και το 70% των γνωστών αποθεμάτων πετρελαίου. Ας σημειωθεί ότι μεγάλες πετρελαιοπαραγωγές Χώρες όπως η Ρωσία και το Μεξικό δεν ανήκουν στον ΟΠΕΚ και συχνά αντιτίθενται στις κινήσεις του, καθώς και ότι παρά τον εκτεταμένο έλεγχο του στην ποσότητα παραγωγής πετρελαίου, ο ΟΠΕΚ δεν κατάφερε να διατηρήσει μακροπρόθεσμα την τιμή του πετρελαίου στα υψηλά επίπεδα που κατάφερε να την εκτινάξει αρχικά, επαληθεύοντας εν μέρει τις θεωρητικές υποθέσεις για την μακροπρόθεσμη απόδοση των καρτέλ.