Πέμπτη 9 Δεκεμβρίου 2010

«Βία!». Η κληρονομιά του neadertal - το «δάκρυ φωτιάς» του homo sapiens

(ή απλώς ακόμη μία οπτική του όλου θέματος)

Ο άνθρωπος είχε πάντοτε την ανάγκη συνεύρεσης, σύμπραξης και άλλοτε απλής συνύπαρξης με άλλα άτομα. Η κοινωνική του φύση , φανερωμένη από νωρίς, τον ωθούσε συνεχώς στην δημιουργία ομάδων (κοινωνικών συνόλων) , μέσα στις οποίες μπορούσε πιο εύκολα να ικανοποιήσει τις βουλήσεις και τις ανάγκες του. Ταυτόχρονα όμως αντιλήφθηκε τον περιορισμό των βουλήσεων του από παράγοντες έξω από την σφαίρα του ίδιου.

Σε μια κοινότητα – κοινωνία οι βουλήσεις και οι ανάγκες όλων πρέπει να τείνουν στην ικανοποίηση και στην επίτευξη ενός «κοινού και ανώτερου σκοπού». Σπάνια όμως και πολλές φορές μυθικά είναι τα παραδείγματα τέτοιων κοινωνιών. Τις περισσότερες φορές η ιεραρχία αντικαθιστούσε την ισότητα ,λόγω της αύξησης των μελών της κοινότητας και λόγω ενός διαρκώς αυξανόμενου «εσωτερικού φόβου» των ίδιων των μελών.

Έτσι εμφανίζονται κοινωνίες όπου ο ρυθμός τους δεν πηγάζει από τις βουλήσεις (και προς τις βουλήσεις) όλων, αλλά από ισχυρές υποομάδες και άλλοτε από τυποποιημένες διατάξεις (κανόνες). Ολόκληρη η ιστορία του ανθρώπου είναι παράδειγμα τέτοιας εξέλιξης ,όπου ισχυρές υποομάδες ( μονάρχες, αριστοκράτες, πλούσιοι, θρησκευτικοί, στρατιωτικοί) ορίζουν τον ρυθμό της κοινότητας , ο οποίος με τον καιρό τυποποιείται ( π.χ. δημιουργία συντάγματος) και παγιώνεται πλέον σαν κοινός σκοπός…

Μια άλλη «ιστορία», διδάσκει ότι η δημιουργία του «δικαίου» και η εξέλιξη του στη σημερινή μορφή (κανόνες – γραπτές διατάξεις), βασίστηκε κατά πολύ στην ίδια την φύση και την εξέλιξη του ανθρώπου. Το πρώτο πρόβλημα που αντιμετώπισε ο άνθρωπος όταν « διώχτηκε από τον παράδεισο» ήταν η επιβίωση του. Έπρεπε να ζει από όσα του πρόσφερε η φύση , αλλά μπορούσε να επιβιώσει και με όσα εύρισκε στους άλλους. Έτσι σε κύριες ιδιότητες της «νέας» φύσης του αναδείχθηκαν ο εγωισμός , ως φυσική ανάγκη για δική του επιβίωση, και η επιθετικότητα , ως εκδήλωση της φυσικής ορμής για επιβίωση του.
Η συγκεκριμένη θεωρία λοιπόν θέλει τον άνθρωπο επιθετικό και εγωιστή , ακόμη κι όταν αυτός αντιλαμβάνεται την ανάγκη και δημιουργεί τελικά κοινωνίες . Έτσι μέσα σε αυτές τις κοινωνίες ο άνθρωπος όχι μόνο αδυνατεί να περιορίσει τις ορμές του αλλά τις εκδηλώνει μέσα στο ίδιο το κοινωνικό του περιβάλλον.
Συνεχίζοντας με τον ίδιο τρόπο σκέψης , θεωρώντας δηλαδή τον άνθρωπο κοντά σε μια επιθετική φύση, η μόνη λύση για την προσαρμογή του μέσα στην κοινωνία έπρεπε να γίνει με τρόπο πειστικό και εξαναγκαστικό . Η πραγματοποίηση της λύσης αυτής επιδιώχθηκε με δυο τρόπους: α . για όσα θέματα ήταν εύκολο να κατανοηθούν , με την διαμόρφωση βασικών κανόνων συμπεριφοράς, των πρώτων εθίμων, β. για όσα θέματα δεν ήταν δυνατό να εξηγηθούν και να κατανοηθούν, με την προσφυγή στη μαγεία. Αργότερα, από τα έθιμα ξεπήδησαν οι πρώτοι γραπτοί κανόνες , η δε μαγεία αντικαταστάθηκε από τη θρησκεία…

Οι δυο παραπάνω θεωρίες στην ουσία συγκλίνουν για να δημιουργήσουν την «σύγχρονη ιστορία του ανθρώπινου γένους». Ένας άνθρωπος επιθετικός και εγωιστής που επιβιώνει μέσα σε κοινωνίες και πολλοί εξαναγκαστικοί κανόνες για την χαλιναγώγηση του. Έτσι πλέον διδασκόμαστε και αναπαράγουμε την βία, σαν το πρώτο και βασικό συστατικό της φύσης του ανθρώπου, αμελώντας πλήρως το δεύτερο στοιχείο της φύσης του, την κοινωνικότητα .
Θα μπορούσε να πείσει η εν λόγω «ιστορία» αλλά δυστυχώς (για αυτήν) έσφαλε από πολύ νωρίς αναγνωρίζοντας αυτήν την ίδια την κοινωνικότητα, η οποία όχι μόνο αντιβαίνει στην επιθετική φύση του ανθρώπου, αλλά πολύ περισσότερο φανερώνει την ιστορική προσπάθεια για υπέρβαση του εγωισμού. Με βάση λοιπόν αυτήν την αντίφαση δικαιολογούνται άπειρες «μαύρες τρύπες» του σύγχρονου νομικού συστήματος, έτσι ώστε κάποιος μπορεί εύκολα να συμπεράνει την αναγκαιότητα αυτής της διαχρονικής αντιφατικής πολιτικής.
Εάν οι ιστορικοί κατέληγαν στο να θεωρήσουν τον άνθρωπο ένα συνηθισμένο ζωντανό οργανισμό κυριευμένο από τον εγωισμό του, πως θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν μετέπειτα οι ίδιες οι κοινωνίες ? Εάν από την άλλη θεωρούσαμε τον άνθρωπο σαν ένα κοινωνικό πλάσμα, πως θα μπορούσαμε μετά να τον εξαναγκάσουμε μέσα από κανόνες ? ( αφού ως γνωστό η εξαναγκαστική – βίαιη μορφή των κανόνων βασίζεται στην υποτιθέμενη βίαιη φύση του ανθρώπου).

Δεν θα ήθελα να σταθώ καθόλου στην κοινωνική φύση του ανθρώπου. Έννοιες όπως η αγάπη, ο ερωτάς, ο αλτρουισμός, η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα, η παρέα κ.α. ,εφόσον γεννήθηκαν πριν από εμένα, με γαληνεύουν, κάνοντας με να μη νιώθω ποτέ μόνος…Περισσότερο με έλκει η αναζήτηση της υποτιθέμενης βίαιης ιστορίας και προϊστορίας μου, αφού εκεί εντοπίζω τις μεγαλύτερες διαφωνίες μεταξύ συντρόφων και φίλων.
Είναι σχετικά εύκολο να φέρει κανείς αντιρρήσεις ως προς την βίαιη φύση του ανθρώπου βασισμένος στα αντιφατικά στοιχεία μιας αντιφατικής (όπως προείπαμε) κοινωνίας- ιστορίας . Εφόσον σύμφωνα με τον (σφαγέα) Δαρβίνο προερχόμαστε από πίθηκους εύλογο είναι να προέρχεται και η επιθετικότητα μας από εκεί, όμως η θεωρία της εξέλιξης ( του ίδιου σφαγέα) δεν μπορεί να δικαιολογήσει την ζωώδη αυτή βία . Είναι εντελώς παράλογη η αποδοχή που θέλει τον άνθρωπο να εξελίσσει τα στοιχεία που κληρονόμησε από τον προγονό του, αλλά η ζωώδης (φυσική) βία να παραμένει ζωώδης και να μην εξελίσσεται. Ακόμη θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς με την ίδια την ύπαρξη του ποινικού και του σωφρονιστικού συστήματος που αποσκοπούν στην συμμόρφωση και στην σωφροσύνη . Πως όμως γίνεται να συμμορφωθούν, βιαία από την φύση τους, πλάσματα?
Τα παραπάνω στοιχεία πάντως πρέπει να μας κρατήσουν αδιάφορους. Όσοι έχουν αντιληφθεί την σαθρότητα της δεδομένης κοινωνίας δεν πρέπει να απορούν με τις τόσες αντιφάσεις και προπάντων δεν πρέπει να βασίζουν καμία θεωρία πάνω σε αυτές. Έτσι φαντάζει απίστευτα δύσκολη η προσπάθεια ανεύρεσης επιχειρημάτων τα οποία θα αναφέρονται σε μια ουτοπική κοινωνία (αυτήν που όλοι αντικρίσαμε στα όνειρα μας και λίγοι πιστέψαμε και τολμήσαμε στην πραγμάτωση της, τελείως ξένη από την δεδομένη).



Ως γνωστό στην «επίσημη ιστορία των νικητών» δεν χωρούν πλέον πεπερασμένες (και καλά, ήδη αποτυχημένες) θεωρίες , σε τέτοιο βαθμό αποκλεισμού μάλιστα, που θεωρείται αναχρονιστική ακόμη και η απλή έρευνα γύρω από άξιες λόγου θεματικές αυτών των θεωριών. Τάσεις και κινήματα (Μαρξιστικό, Ουμανιστικό κ.α.) που αποπειράθηκαν στο παρελθόν να μελετήσουν και να προτείνουν κάτι διαφορετικό σε σχέση με την φύση του ανθρώπου, γνώρισαν την χλεύη και την ειρωνεία (με ελάχιστες αλλά σημαντικές εξαιρέσεις, μιας και ακόμη και σήμερα υπάρχουν ένθερμοι υποστηρικτές τους).
Σε ένα από τα βιβλία του ο Tom Robins εξιστορεί ότι υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων, το ένα που πιστεύει ότι πράγματι υπάρχουν δυο είδη ανθρώπων και το άλλο που θεωρεί ότι υπάρχει κάτι περισσότερο…Εγώ χρησιμοποιώντας αυτήν την «παρομοίωση» κατατάσσω τους ανθρώπους σε όσους δογματικά υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να θεωρηθεί ή βίαιος ή μη βίαιος για να κυλήσει η ιστορία του (αυτές οι δυο τάσεις αν και φαινομενικά αντίθετες, προάγουν τον «απόλυτο» άνθρωπο, αδιαφορώντας εντελώς για τον συναισθηματικό του κόσμο) και σε εκείνους που θεωρούν ότι υπάρχει κάτι περισσότερο… Στην ουσία αυτό που τονίζει και ο ίδιος ο Robins είναι η λάθος προσέγγιση απέναντι στο ερώτημα για την βίαιη ή μη φύση του ανθρώπου. Τα ερώτημα θα έπρεπε να εκκινεί με το αν τελικά έχουμε ξεπεράσει τον «neadertal» εαυτό μας, εάν δηλαδή η οποιαδήποτε ενέργεια μας κινείται με βάση τα ένστικτα (εποχή neadertal) ή σύμφωνα με την ελεύθερη βούληση και την δύναμη της επιλογής (homo sapiens).

Προσωπικά επικροτώ την κάθε μορφή αγώνα, αναγνωρίζοντας ότι η ίδια μας η εξέλιξη διεκδικήθηκε και διεκδικείται (δημιουργείται) συνεχώς μέσα από κοινωνικούς και ταξικούς αγώνες. Ποτέ καμία άρχουσα τάξη δεν είδε την εξέλιξη σαν κάτι θετικό, παρά μόνο σαν έναν κίνδυνο απέναντι στην διατήρηση της εξουσίας. Έτσι οι αγώνες ήταν αυτοί που τελικά ανέδειχναν την πρόοδο και την αναζήτηση του ανθρώπου, καθώς και την ολοένα αυξανόμενη λατρεία του προς μια «ουτοπική» - ανθρωπίνως τέλεια κοινωνία. Θα ήταν όμως το λιγότερο υποτιμητικό να θεωρήσουμε τις ενέργειες όσων αγωνίζονται βασισμένες και καθοδηγούμενες απλώς από την φυσική τους ροπή και τα ένστικτα τους. Η δύναμη της επιλογής είναι αυτή που έρχεται να «καθαγιάσει» τις ανθρωποκεντρικές διεκδικήσεις και το ύστατο φυσικό (γιατί δεν προερχόμαστε από τον Άρη ,ούτε και έχουμε θεοποιηθεί ακόμη) όπλο, την βία.
Όμως δεν θα έπρεπε ποτέ να ξεχάσουμε ότι η βία και ο πειθαναγκασμός είναι η βασική και διαχρονική έκφανση της άρχουσας τάξης. Η αντιεξουσιαστική τάση εχθρεύεται, όπως το δηλώνουν και οι ίδιες οι λέξεις, στην οποιαδήποτε μορφή εξουσίας και καταναγκασμού. Άλλωστε ο «καταναγκαστικός» κανόνας είναι η «αρχή» στην οποία αντιτίθεται ολόκληρος ο αναρχικός και ελευθεριακός χώρος. Εφόσον λοιπόν αναγνωρίζουμε την βία ως συνώνυμη έννοια του καταναγκασμού ,της στέρησης προθέσεων και της εξουσίας, θα ήταν αντιφατικό να την θεοποιούμε, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που να εκκινούμε κάθε μας απόπειρα από αυτήν. Ο αγώνας μας ας είναι αγνός ,κοινωνικός και ανθρωπινός όπως και οι προθέσεις μας , αλλά αλίμονο σε οποίον προκαλέσει τον ιδεολόγο αγωνιστή και τον εξωθήσει προς το φυσικό του όπλο! Ας είναι η «σχέση» μας με την βία τέτοια που θα φανερώνει τον μη-βίαιο (μελλοντικό) ονειρικό μας κόσμο, θυμίζοντας όμως παράλληλα ότι παραμένει η ύστατη φυσική επιλογή επιβίωσης στον τωρινό κόσμο (του κώλου) και η απεγνωσμένη απόπειρα ανατροπής του! Γιατί είναι η βία ένα δάκρυ φωτιάς!

situ

2 σχόλια :

Ανώνυμος είπε...

Σωστός...

Ανώνυμος είπε...

Πολύ καλή οπτική!