Χρεωκοπία: Οδηγός γνωριμίας και επιβίωσης 1

Συντάκτης: Μαρία Λούκα

Ένα φάντασμα πλανάται εδώ και μήνες πάνω από τη χώρα και δεν είναι αυτό του κομμουνισμού, όπως θα ευαγγελίζονταν οι απόγονοι του Μαρξ. Το φόβητρο που χρησιμοποίησε η κυβέρνηση Παπανδρέου για να νομιμοποιήσει σκληρά προγράμματα λιτότητας κινδυνεύει να μετατραπεί σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Τι κι ήρθε το ΔΝΤ, ο κίνδυνος μιας επερχόμενης χρεοκοπίας του ελληνικού κράτους δεν έφυγε. Το επισημαίνουν οι διεθνείς αναλυτές, ποντάρουν σ’ αυτό το ενδεχόμενο οι διεθνείς τζογαδόροι, αποσύρουν τα κεφάλια τους από τα τραπεζικά ιδρύματα της χώρας (όσοι τα διαθέτουν), ενώ δε λείπουν κι εκείνοι που θεωρούν αυτή την προοπτική ενδεδειγμένη λύση, εδώ που φτάσαμε. Εμείς πάντως πριν βιαστούμε να φτιάξουμε χώρο κάτω από το στρώμα για τις καταθέσεις μας , ας πάρουμε βαθιές ανάσες. Υπάρχει ζωή και μετά τη χρεοκοπία.

Οι χώρες δεν είναι σαν τα καταστήματα, μ’ αυτή την έννοια αν πτωχεύσουν , δεν κλείνουν. Αντίθετα, η ιστορία είναι γεμάτη με αναρίθμητα παραδείγματα χωρών που έχουν χρεοκοπήσει. Το φαινόμενο εντοπίζεται τόσο παλιά όσο και ο εξωτερικός δανεισμός κρατών με τον οποίο συνδέεται άρρηκτα, αφού στην πραγματικότητα χρεοκοπία σημαίνει αδυναμία εξόφλησης του δημόσιου χρέους. Με δεδομένο ότι δεν υπάρχει ένας σαφής ορισμός της διαδικασίας και του πλαισίου που αυτή συντελείται, καταχρηστικά ίσως, στον κατάλογο των χρεοκοπημένων κρατών καταγράφονται όλες εκείνες οι περιπτώσεις κρατών που δεν είχαν τη δυνατότητα ή την επιθυμία να εκπληρώσουν τις δανειακές τους υποχρεώσεις προς τους πιστωτές τους. Ο κατάλογος αυτός πάντως, όσο μακρύς κι αν είναι, φαίνεται ότι χωράει κι άλλους.

Ως τραγική ειρωνεία οι πρώτες χρεοκοπίες αφορούσαν κράτη μέλη της Αθηναϊκής Συμμαχίας , τα οποία αδυνατούσαν να εξυπηρετήσουν τα δάνεια που είχαν λάβει από το συμμαχικό ταμείο της Δήλου. Την περίοδο 1500-1800 στο ρόλο του «θύματος» βρέθηκαν οι τότε Μεγάλες Δυνάμεις με τη Γαλλία να χρεοκοπεί 8 φορές και την Ισπανία 6. Το φαινόμενο βέβαια πήρε μαζικές διαστάσεις το 19ο αιώνα εξαιτίας των πολεμικών συγκρούσεων και των οικονομικών κρίσεων. Στο διάστημα μεταξύ 1820-1870 μάλιστα συστήνονταν επιτροπές δανειστών οι οποίες διαπραγματεύονταν με τις κυβερνήσεις των χρεοκοπημένων κρατών προκειμένου να επιτευχθεί κάποιος διακανονισμός. Ενώ από το 1870 έως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως πρακτική συμφωνίας κυριάρχησε η μεταφορά προς τους δανειστές δημόσιας περιουσίας (κρατικής γης ή σιδηροδρομικών δικτύων) ή ροών εισοδημάτων όπως φόροι και τέλη. Πρακτική που εγκαταλείφθηκε στο Μεσοπόλεμο.

Ακόμα και η Γερμανία που σήμερα κουνά με αυστηρότητα το δάχτυλο, εγγράφει στο ιστορικό της 2 χρεοκοπίες. Η πρώτη συντελέστηκε μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπό το βάρος των υπέρογκων πολεμικών αποζημιώσεων που έπρεπε να καταβληθούν και η δεύτερη μετά το Β’ Παγκόσμιο και την οικονομική κατάρρευση που επήλθε ως αποτέλεσμα αυτού. Ντόμινο χρεοκοπιών όμως, είχαμε μετά το κραχ του 1929. Μονό στα χρόνια 1932 – 1936, 17 χώρες κήρυξαν χρεοστάσιο ως προς τα εξωτερικά τους δάνεια και άλλες 7 έκαναν το ίδιο και για τον εσωτερικό τους δανεισμό. Τις ελπίδες για οικονομική ανάπτυξη και ευμάρεια που γεννήθηκαν μετά το Β’ παγκόσμιο Πόλεμο και τη Διάσκεψη του Μπρέτον Γούντς ήρθαν να διαψεύσουν οι πετρελαϊκές κρίσεις που ακολούθησαν. 52 χώρες ζήτησαν αναδιαπραγμάτευση των χρεών τους από το 1976 έως το 1989. Το τελευταίο και πιο πρόσφατο κύμα χρεοκοπιών έκανε την εμφάνιση του στην αυγή του αιώνα. Ως σύγχρονες μορφές διαχείρισης της αδυναμίας εξόφληση δανείων αναδείχτηκαν είτε η χρονική αναδιάρθρωση του χρέους, δηλαδή η μετάθεση των ημερομηνιών λήξης των ομολόγων είτε το haircut. Αυτό δε συνεπάγεται ότι οι δανειστές επιδίδονται σε υπηρεσίες κομμωτικής, απλώς μειώνουν το ύψος των οφειλόμενων κεφαλαίων.

Σ’ αυτό τον αστερισμό η Λατινική Αμερική έχει την τιμητική της. Το Εκουαδόρ έχει χρεοκοπήσει 6 φορές από το 1830 με τελευταία το 2008. Ο αριστερός πρόεδρος Ραφαέλ Κορέα κήρυξε μονομερή στάση πληρωμών απέναντι σ’ ένα δημόσιο χρέος που χαρακτήρισε «ανήθικο και παράνομο». Οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν κατέληξαν σε μια ριζική μείωση του χρέους και τα παλιά ομόλογα αντικαταστάθηκαν με νέα σε αναλογία 35 σεντς έναντι 1 δολαρίου. Η Ουρουγουάη επίσης το 2003 προχώρησε σε μια συναινετική επαναδιαπραγμάτευση του χρέους της , το οποίο μειώθηκε κατά 15% και η χώρα κατόρθωσε να γρήγορα να επανέλθει στις αγορές με υποφερτούς όρους δανεισμού.

Η περίπτωση της Αργεντινής όμως – με την οποία πολλοί έχουν παρομοιάσει την Ελλάδα – ξεχωρίζει και προσφέρεται για διδάγματα. Η χώρα μετατράπηκε σε νεοφιλελεύθερο εργαστήρι για μια δεκαετία με τις συνταγές του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας και οδηγήθηκε στην οικονομική κατάρρευση το 2001. Το ποσοστό του ΑΕΠ της μειώθηκε κατά 22% και το 60% του πληθυσμού της βρέθηκε κάτω από τα όρια της φτώχειας. Οι ξένες τράπεζες απέσυραν τα αποθεματικά τους , ο πρόεδρος Ντε λα Ρούα δέσμευσε τις καταθέσεις των πολιτών και ξέφυγε από την οργή του λαού μόνο με ελικόπτερο! Μετά από μια μακρά περίοδο πολιτικής αστάθειας και κοινωνικής εξέγερσης, ο νέος πρόεδρος της χώρας Νέστορ Κιρτσερ κήρυξε το 2002 στάση πληρωμών στο χρέος πετυχαίνονται μια διαγραφή της τάξης του 75%. Η χώρα με την υποτίμηση του νομίσματος της, την τόνωση των εξαγωγών και την προστασία της εργασίας κατόρθωσε σταδιακά να ισορροπήσει. Οι αγορές όμως δεν ξεχνούν και την εκδικούνται με επιτόκια δανεισμού ύψους έως και 15%.

Σημαντική είναι και η πρόσφατη εμπειρία της Ισλανδίας. Οι απόγονοι των Βίκινγκς κλήθηκαν να πληρώσουν 10 φορές το ΑΕΠ της χώρας τους όταν κατέρρευσαν οι 3 μεγαλύτερες ισλανδικές ιδιωτικές τράπεζες εμπλεκόμενες με τοξικά προϊόντα. Και επέστρεψαν το λογαριασμό μ’ ένα δημοψήφισμα μέσω του οποίου διατράνωναν συντριπτικά την απόφαση τους «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω», κατά το γνωστό έργο του Ντάριο Φο.